برنامه ریزی راهبردی توسعه فضایی شهر زاهدان با تأکید بر رویکرد توسعه محله ای

در پژوهش حاضر هدف اصلی آن است که با به کارگیری فرآیند برنامه ریزی راهبردی، ضمن تعیین زمینه های مشارکت اجتماعی مردم در طرح ها و برنامه های شهری، به ارایه راهکارها و تعیین راهبردهای موثر برای توسعه فضایی محله های شهر زاهدان پرداخته شود. این پژوهش از نوع پژوهش های «کاربردی- توسعه ای» است و روش انجام آن «توصیفی- تحلیلی و پیمایشی» می باشد.برای دستیابی به اهداف پژوهش، ابتدا نسبت به گردآوری اطلاعات مربوطه اقدام گردیده، در مرحله بعد متغیرهای مورد نظر شاخص سازی شده و سپس با اجرای مدل تحلیل عاملی، نسبت به عامل سازی و تعیین شاخص های موثر بر توسعه محله های شهر زاهدان مبادرت گردیده است. پس از آن با استفاده از مدل تصمیم گیری چند معیاره تاپسیس، درجه توسعه فضایی محله ها در هر گروه از شاخص های اجتماعی، کالبدی، آموزشی و فرهنگی، ارتباطات و زیرساخت ها و زیست محیطی و نیز در شاخص تلفیقی مشخص گردیده است. در نهایت با استفاده از مدل راهبردی swot نسبت به تعیین راهبردهای موثر بر توسعه فضایی محله های شهر زاهدان مبادرت شده است. در این پژوهش از نرم افزارهای excel، spss، autocad و arcgis بهره گرفته شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد، بین محله های شهر زاهدان در برخورداری از شاخص های توسعه تفاوت معناداری وجود دارد. به گونه ای که در شاخص های کالبدی، ارتباطات و زیرساخت ها، اقتصادی و زیست محیطی 72/12 درصد محله ها توسعه یافته محسوب می شوند؛ در حالی که در شاخص های اجتماعی و آموزشی و فرهنگی به ترتیب 1/9 و 27/7 درصد توسعه یافته هستند. محله های نیمه توسعه یافته تقریباً در اکثر شاخص ها به استثناء شاخـص های آموزشی و فرهنگی از تجانس بسیار نزدیکی برخوردار هستند. در شاخص های مذکور 45/25 درصد محله ها در سطح نیمه توسعه یافته قرار دارند، در حالی در سایر شاخص ها، درصد محله های نیمه توسعه یافته رقم 69 تا 80 درصد را شامل می شود. گروه محله های توسعه نیافته علاوه بر اختصاص بیشترین درصد محله های مذکور در شاخص های آموزشی و فرهنگی (27/68 درصد)، در شاخص های تلفیقی، ارتباطات و زیرساخت ها و کالبدی به ترتیب ارقام 27/7، 28/7 و 1/9 درصد را به خود اختصاص داده اند. در شاخص های اجتماعی و اقتصادی 54/14 درصد و در شاخص های زیست محیطی 18/18 درصد محله ها در سطح توسعه نیافته قرار دارند. نتایج حاصل از اجرای مدل ضریب پراکندگی بیانگر آن است که توزیع فضایی شاخص های توسعه در سطح محله های شهر زاهدان به صورت متوازن و متعادل صورت نگرفته است. شاخص های کالبدی با ضریب پراکندگی 87/4 بیشترین میزان نابرابری را به خود اختصاص داده اند. پس از شاخص های کالبدی، شاخص های آموزشی و فرهنگی با ضریب پراکندگی 23/1 در سطح محله های شهر زاهدان توزیع شده اند. مقدار cv محاسبه شده برای شاخص های زیست محیطی رقم 25/0 است. شاخص های اقتصادی، ارتباطات و زیرساخت ها و اجتماعی با ضرایب 17/0، 18/0 و 2/0 کمترین میزان عدم تعادل را بین شاخص های مورد مطالعه دارا هستند. رابطه بین مشارکت اجتماعی شهروندان و توسعه محله ای در شهر زاهدان با استفاده از ضریب همبستگی اسپیرمن مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج به دست آمده از این آزمون حاکی از آن است که چون سطح معناداری محاسبه شده (25/0=sig) کمتر از آلفای تحقق (05/0=?) است، بنابراین از لحاظ آماری همبستگی بین دو متغیر معنادار می باشد. شدت همبستگی بین دو متغیر 3/0 بوده که در سطح معناداری نزدیک به 100 درصد قرار دارد. یافته های نهایی پژوهش بیانگر آن است که راهبردهای قابل قبول در برنامه ریزی راهبردی توسعه فضایی محله های شهر زاهدان، در اولویت نخست راهبردهای محافظه کارانه اند و راهبردهای تهاجمی در اولویت دوم برنامه ریزی قرار می گیرند. بدین منظور، نخست راهبردهای اولیه so و سپس راهبردهای wo در ماترس swot در اولویت قرار گرفتند. راهبرد تهاجمی 2so با امتیاز 05/10 به منظور ارتقاء امکانات محله ها و تجهیز آنها به فضاهای کالبدی مورد نیاز، با هدف توسعه فضایی محله های شهر زاهدان، مهمترین راهبرد شناخته می شود. اولویت بعدی در این راهبرد عبارت از توسعه و بهبود کمی و کیفی شبکه های ارتباطی شهر و محله های آن است. همچنین ارتقاء وضعیت زیستمحیطی محله ها، حمایت از سرمایه گذاری های بخش خصوصی در راستای توسعه اقتصادی محله ها و توسعه مراودات فرهنگی با کشورهای همسایه به عنوان مبلغان فرهنگی زاهدان در خارج از کشور، سایر اولویت های این راهبرد را تشکیل می دهند. در عین حال راهبرد محافطه کارانه 2wo با امتیاز (89/7) پس از راهبردهای تهاجمی، موثرترین راهبرد توسعه فضایی محله های شهر زاهدان قلمداد می شود. به منظور نیل به این راهبرد، اجرا و تقویت حـمل و نـقل درون شهری و افزایش دسترسی ها به نقاط مختلف شهر، ایجاد خانه محله با همکاری معتمدین و ریش سفیدان محله ها به منظور کاهش مشکلات محله ای، تقویت بافت کالبدی و افزایش کیفیت بصری محله ها برای کاهش ناهنجاری ها و جرایم شهری، افزایش امنیت اجتماعی محله ها و فراهم نمودن آب آشامیدنی شیرین، سالم و بهداشتی برای تمام محله های شهر پیشنهاد می گردد. با اجرای راهبردهای فوق به ترتیب در محله های توسعه نیافته، نیمه توسعه یافته و توسعه یافته طی برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت، می توان محله های شهر زاهدان را به سمت توسعه پایدار هدایت نمود.